Kara umowna za zwłokę a kara z tytułu odstąpienia od umowy

Kara umowna pełni funkcję zryczałtowanego odszkodowania z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Jest to powszechnie stosowany w obrocie prawnym środek dyscyplinujący dłużnika. Jednocześnie stanowi ona dogodną dla wierzyciela forma naprawienia szkody, który zostaje w ten sposób zwolniony z obowiązku wykazania jej wysokości.

W obrocie prawnym kara umowna zastrzegana jest zarówno w razie zwłoki dłużnika, jak i odstąpienia od umowy. Problem pojawia się w przypadku kumulatywnego wystąpienia podstaw do naliczenia kary umownej, tj. w razie zaistnienia staniu zwłoki dłużnika, która następnie stanowi podstawę odstąpienia od umowy w oparciu o art. 491 k.c. Zagadnienie to zostało rozstrzygnięte przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18 lipca 2012 r., III CZP 39/12.
Sąd Najwyższy uznał, że roszczenie o zapłatę kary umownej na wypadek zwłoki lub opóźnienia nie przysługuje stronie odstępującej od umowy wzajemnej, jeżeli w umowie zastrzeżono taką karę także w związku z odstąpieniem od umowy.

Sąd wskazał, że w klauzulach umownych przewidujących karę umowną na wypadek odstąpienia od umowy nie chodzi o swego rodzaju sankcję finansową wobec dłużnika z umowy wzajemnej za samo skorzystanie przez stronę przeciwną z uprawnienia do odstąpienia od umowy, lecz o karę w znaczeniu art. 483 § 1 k.c., której celem jest naprawienie szkody spowodowanej przez dłużnika niewykonaniem zobowiązania wynikającego z umowy, od której odstąpiono. Jak zauważył Sąd Najwyższy, zakres szkody spowodowanej niewykonaniem zobowiązania w następstwie odstąpienia od umowy jest specyficzny. Na jej rozmiar wpływa szkoda doznana na skutek określonego przejawu nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika w okresie poprzedzającym odstąpienie od umowy, jak również wszelkie koszty, jakie poniosła strona w związku z koniecznością odstąpienia od niej.

Celem kary umownej zastrzeżonej na wypadek odstąpienia od umowy jest zatem naprawienie wszelkich szkód poniesionych przez stronę odstępującą z tytułu niewykonania zobowiązania, w tym szkód wynikających ze zwłoki zaistniałej przed odstąpieniem od umowy. Kara umowna za odstąpienie „pochłania” zatem karę umowną z tytułu zwłoki dłużnika, stąd kary te nie mogą być dochodzone kumulatywnie.